Bệnh lao là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm toàn cầu ghi nhận hàng triệu ca mắc và tử vong vì căn bệnh này. Ở Việt Nam, trong đó có tỉnh Đồng Nai, lao vẫn là gánh nặng y tế, gây nhiều hệ lụy kinh tế và xã hội.
BS.CKI Hoàng Thi Thơ – Phó giám đốc Bệnh viện Phổi Đồng Nai.
Tuy nhiên, nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng phác đồ, bệnh lao hoàn toàn có thể chữa khỏi và ít để lại di chứng. Nhằm giúp người dân nhận biết sớm các dấu hiệu và phòng ngừa hiệu quả, phóng viên đã có cuộc trao đổi với BS.CKI Hoàng Thi Thơ – Phó Giám đốc Bệnh viện Phổi Đồng Nai.
PV: Thưa bác sĩ, vì sao bệnh lao được xem là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hàng đầu hiện nay?
BS.CKI Hoàng Thi Thơ: Bệnh lao là bệnh lây nhiễm do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra. Đây là căn bệnh có thể tấn công hầu hết các cơ quan trong cơ thể như phổi, hạch, xương, khớp, hệ tiết niệu, sinh dục, tiêu hóa hay các màng bao quanh tim, phổi, não... Trong đó, lao phổi chiếm tới 80–85% các trường hợp và cũng chính là nguồn lây chủ yếu ra cộng đồng.
Nếu được phát hiện sớm, bệnh lao hoàn toàn có thể điều trị khỏi và không để lại di chứng. Nhưng ngược lại, khi phát hiện muộn, bệnh dễ gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa đến tính mạng. Chính vì vậy, lao vẫn luôn được xem là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hàng đầu, không chỉ cho người bệnh mà còn cho cả cộng đồng.
PV: Khi mắc bệnh lao, người bệnh thường có những biểu hiện gì? Dấu hiệu điển hình nhất để người dân kịp thời thăm khám và điều trị là gì, thưa bác sĩ?
BS.CKI Hoàng Thi Thơ: Ở người lớn, dấu hiệu điển hình nhất của bệnh lao là ho kéo dài trên 2 tuần. Người bệnh có thể ho khan, ho khạc đờm, thậm chí ho ra máu. Bên cạnh đó còn có các triệu chứng như sốt nhẹ về chiều, sốt kéo dài không rõ nguyên nhân, sụt cân, chán ăn, mệt mỏi, ra mồ hôi đêm, đau tức ngực hoặc khó thở.
Ở trẻ em, biểu hiện cũng tương tự: ho kéo dài trên 2 tuần, khò khè tái đi tái lại không đáp ứng với thuốc giãn phế quản, kèm theo không tăng cân hoặc sụt cân trong vòng 3 tháng, sốt kéo dài trên 2 tuần không rõ nguyên nhân, mệt mỏi, biếng ăn, giảm hoạt động, ra mồ hôi đêm. Ngoài ra, trẻ có thể bị viêm phổi cấp nhưng không đáp ứng với điều trị thông thường sau 2 tuần.
PV: Trong thực tế, những nhóm đối tượng nào dễ mắc bệnh lao nhất? Và những yếu tố nguy cơ nào khiến họ dễ bị nhiễm để chủ động phòng ngừa?
BS.CKI Hoàng Thi Thơ: Có một số nhóm đối tượng có nguy cơ mắc bệnh lao cao hơn, cụ thể là:
Người tiếp xúc thường xuyên với nguồn lây, đặc biệt là trẻ em trong gia đình có người mắc lao.
Người từng mắc lao và đã được chẩn đoán, điều trị trước đó.
Người có hệ miễn dịch suy giảm như bệnh nhân nhiễm HIV, người đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch hoặc đang điều trị ung thư.
Người mắc bệnh mạn tính như đái tháo đường, suy thận mạn.
Trẻ em suy dinh dưỡng, chưa được tiêm vắc-xin phòng lao (BCG).
Người sống trong môi trường tập trung, khép kín như trại giam, cơ sở điều trị tâm thần.
Nhân viên y tế, đặc biệt là những người làm việc trong các khoa lao, bệnh viện chuyên khoa phổi.
Những nhóm đối tượng này cần được quan tâm, tầm soát và phòng ngừa tốt hơn để hạn chế nguy cơ mắc và lây lan bệnh lao trong cộng đồng.
PV: Thưa bác sĩ, nếu bệnh lao không được phát hiện và điều trị sớm, người bệnh sẽ phải đối mặt với những biến chứng nguy hiểm nào?
BS.CKI Hoàng Thi Thơ: Nếu phát hiện sớm và điều trị đúng phác đồ, bệnh lao có thể khỏi hoàn toàn và ít để lại di chứng. Tuy nhiên, khi chẩn đoán muộn hoặc điều trị không kịp thời, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, trong đó thường gặp nhất là:
Ho ra máu: Do vi khuẩn lao xâm nhập nhu mô phổi, phá hủy mạch máu, gây chảy máu từ nhẹ đến ồ ạt. Đây là tình trạng cấp cứu, có thể đe dọa tính mạng nếu không can thiệp kịp thời.
Tràn khí, tràn dịch màng phổi: Vi khuẩn lao gây tổn thương, tạo hang gần màng phổi vỡ vào màng phổi, phế nang gần màng phổi giãn vỡ vào màng phổi, gây đau ngực đột ngột, khó thở và cần cấp cứu khẩn cấp.
Lao nhiều cơ quan: Từ phổi, vi khuẩn có thể theo đường máu và bạch huyết lan đến các cơ quan khác như lao hạch, xương khớp, màng tim, màng phổi, lao đường tiết niệu, tiêu hoá,… đặc biệt là màng não. Lao màng não là thể bệnh rất nặng, dễ để lại di chứng thần kinh, thậm chí tử vong.
Tổn thương phổi mạn tính: Vi khuẩn gây hủy hoại nhu mô phổi, dẫn đến xẹp phổi, suy hô hấp kéo dài, tâm phế mạn, có thể tử vong do suy tim.
Ngoài ra, bệnh nhân còn có nguy cơ mắc giãn phế quản, nhiễm nấm phổi và nhiều biến chứng khác nếu không được phát hiện và điều trị sớm.
Chính vì vậy, việc tầm soát, phát hiện sớm và điều trị kịp thời bệnh lao là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe và tính mạng người bệnh.
PV: Bác sĩ có thể chia sẻ tình hình bệnh lao tại Đồng Nai hiện nay? Bệnh viện Phổi Đồng Nai đã và đang triển khai những giải pháp gì trong công tác điều trị và kiểm soát bệnh lao?
BS CKI Hoàng Thi Thơ: Theo Tổ chức y tế thế giới, Việt Nam đứng thứ 11 trong 30 quốc gia có gánh nặng bệnh lao cao trên toàn cầu. Mỗi năm ước tính có khoảng 176.000 ca mắc mới, nhưng hệ thống y tế chỉ phát hiện và báo cáo được khoảng 100.000 ca, tức còn tới 40% trường hợp tương đương hơn 70.000 bệnh nhân lao trong cộng đồng chưa được phát hiện.
Riêng tại Đồng Nai, năm 2024 chúng tôi phát hiện khoảng 3.500 bệnh nhân lao các thể, tương ứng tỷ lệ 106 ca trên 100.000 dân, gần tương đồng với cả nước. Điều này cũng có nghĩa là tỉnh vẫn còn khoảng 40% bệnh nhân lao trong cộng đồng chưa được phát hiện.
BS.CKI Hoàng Thi Thơ thăm khám cho bệnh nhân.
Để khắc phục, Bệnh viện Phổi Đồng Nai đã triển khai nhiều giải pháp như: Tăng cường sàng lọc chủ động cho các nhóm nguy cơ cao bằng chiến lược 2X cho người tiếp xúc nguồn lây, trẻ em suy dinh dưỡng, người có bệnh nền mạn tính (chụp x quang cho tất cả đối tượng nguy cơ, nếu có tổn thương phổi sẽ tiến hành làm xét nghiệm sinh học phân tử Gene Xpert để phát hiện sớm bệnh lao). Chuyển giao kỹ thuật sàng lọc cho các Trung tâm y tế khu vực, từng bước mở rộng sàng lọc tại các địa phương có tỷ lệ mắc lao cao. Phối hợp điều trị và quản lý bệnh nhân để giảm nguồn lây, góp phần hạ thấp tỷ lệ nhiễm lao trong cộng đồng.
Mục tiêu của chúng tôi là từng bước phát hiện sớm, điều trị triệt để, tiến tới kiểm soát hiệu quả bệnh lao tại Đồng Nai.
PV: Vấn đề người dân quan tâm nhất hiện nay là khả năng lây lan của bệnh lao. Xin bác sĩ cho biết bệnh lao thường lây qua con đường nào? Nếu trong gia đình có người mắc lao thì cần lưu ý gì để hạn chế lây cho người khác?
BS CKI Hoàng Thi Thơ: Tất cả các thể lao đều có thể là nguồn lây. Nhưng các thể lao ngoài phổi rất hiếm khi lây do ít phát tán vi khuẩn ra môi trường, lao phổi là thể lao chiếm đa số (80-85%) và là nguồn lây chính cho người xung quanh. Khi người bệnh ở giai đoạn tiến triển của bệnh, ho, khạc, hắt hơi, vi khuẩn lao sẽ theo các hạt nhỏ trong không khí phát tán ra môi trường, khiến người xung quanh dễ hít phải và nhiễm bệnh.
Nếu trong gia đình có người mắc lao, cần đặc biệt lưu ý: Người bệnh phải tuân thủ điều trị đúng phác đồ, uống thuốc đều đặn để nhanh chóng giảm khả năng lây. Thực hiện vệ sinh khi ho, khạc, sử dụng khăn giấy che miệng, sau đó bỏ vào thùng rác an toàn hoặc tiêu hủy. Trong giai đoạn còn lây, người bệnh nên hạn chế tiếp xúc nơi đông người, khi cần tiếp xúc phải đeo khẩu trang và giữ khoảng cách an toàn. Nhà cửa cần thông thoáng, có ánh sáng, chăn màn quần áo nên giặt sạch, phơi nắng. Tốt nhất trong những tuần đầu điều trị, người bệnh nên ngủ riêng, ăn uống riêng, sử dụng bát đũa riêng để bảo vệ các thành viên trong gia đình, đặc biệt là trẻ em, người cao tuổi hoặc người có bệnh nền.
Chỉ sau 3–4 tuần điều trị đúng cách, vi khuẩn lao sẽ giảm đáng kể, giúp khống chế được nguồn lây.
PV: Với phương châm “phòng bệnh hơn chữa bệnh”, xin bác sĩ cho biết người dân cần lưu ý những vấn đề gì trong sinh hoạt hằng ngày để phòng ngừa và đẩy lùi bệnh lao hiệu quả?
BS.CKI Hoàng Thi Thơ: Để phòng ngừa bệnh lao, mỗi người dân cần xây dựng lối sống lành mạnh: ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, tập thể dục đều đặn, tránh rượu bia, thuốc lá và các chất kích thích. Người mắc bệnh nền phải tuân thủ điều trị tốt; trẻ em cần được chăm sóc dinh dưỡng hợp lý, phòng suy dinh dưỡng và tiêm phòng vắc-xin lao đầy đủ.
Bên cạnh đó, cần nâng cao ý thức cộng đồng: nếu có tiếp xúc với nguồn lây hoặc xuất hiện triệu chứng nghi ngờ lao, nên đi khám sớm để được phát hiện và điều trị kịp thời, nhằm khống chế nguồn lây, bảo vệ sức khỏe bản thân, gia đình và cộng đồng.
Bệnh lao vẫn là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng, đặc biệt với người cao tuổi, trẻ em, người suy giảm miễn dịch hay mắc bệnh mạn tính. Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm, tuân thủ điều trị và có sự đồng hành từ gia đình cũng như cộng đồng, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát và đẩy lùi căn bệnh nguy hiểm này.
PV: Xin trân trọng cảm ơn BS.CKI Hoàng Thi Thơ!
Bích Ngọc (thực hiện)