Sức khỏe sinh sản (SKSS) là yếu tố quan trọng có ý nghĩa quyết định tới sự phát triển lành mạnh về thể chất và tinh thần của vị thành niên (VTN), thanh niên.
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế thế giới, lứa tuổi vị thành niên là từ 10-19 tuổi, và thường được chia ra làm 3 giai đoạn: VTN sớm (10-13 tuổi), VTN giữa (14-16 tuổi), và VTN muộn (17-19 tuổi).
Tuổi VTN là thời kỳ phát triển đặc biệt, trong đó xảy ra đồng thời hàng loạt những biến đổi nhanh chóng cả về cơ thể cũng như sự biến đổi tâm lý và các mối quan hệ xã hội.
Về tâm lý, ở tuổi dậy thì các em thường có những biểu hiện thay đổi về tâm lý như: cảm xúc thay đổi thất thường, khó kiểm soát được tâm trạng, dễ dàng tức giận vô cớ, đôi khi im lặng hoặc đáp lại câu hỏi của người lớn một cách thiếu lễ phép; thích thể hiện cái “tôi” của mình, muốn khẳng định bản thân trước mặt nhiều người; muốn làm chủ suy nghĩ và hành động của mình nhiều hơn trước; mong muốn tìm hiểu kỹ lưỡng về cấu tạo của cơ thể mình, bắt đầu quan tâm đến làm đẹp thường xuyên hơn; rất dễ rung động về mặt tình cảm, đôi khi nhầm lẫn giữa tình cảm bạn bè và tình yêu đôi lứa; có mong muốn kết nối với nhiều bạn bè, hành vi của các em chịu nhiều ảnh hưởng từ nhóm bạn chơi cùng…
Trung tâm Y tế huyện Nhơn Trạch tập huấn kiến thức về sức khỏe sinh sản và phòng chống ma túy, mại dâm, HIV/AIDS trong thanh niên năm 2023 tại xã Phú Hội.
Về mặt thể chất, ở tuổi này các em có sự thay đổi rõ rệt về cân nặng, chiều cao, cơ quan sinh sản.
Chính những thay đổi đó, có thể khiến trẻ VTN gặp phải các vấn đề về sức khỏe thể chất cũng như tâm thần, trong đó có sức khỏe sinh sản.
Một số nguy cơ về sức khỏe sinh sản có thể gặp ở trẻ VTN
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng VTN Việt Nam đang phải đối mặt với rất nhiều nguy cơ về sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục như: quan hệ tình dục sớm, quan hệ tình dục không an toàn, mang thai ngoài ý muốn, mắc các nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục và HIV/AIDS… Bên cạnh đó, việc lạm dụng các chất gây nghiện có ảnh hưởng đến sự phát triển cả về thể chất và tâm thần của VTN, tác động làm gia tăng hành vi không an toàn về SKSS, SKTD.
Nguyên nhân là do các em thiếu hiểu biết, thiếu kĩ năng và đặc biệt là thiếu tiếp cận tới các nguồn thông tin tin cậy cũng như các dịch vụ tư vấn, dự phòng và hỗ trợ, chăm sóc SKSS cho VTN…
Cần quan tâm giáo dục về SKSS cho trẻ VTN
Giáo dục về SKSS cho trẻ VTN sẽ cung cấp kiến thức, kỹ năng về SKSS giúp trẻ phát triển toàn diện, đúng hướng góp phần phòng tránh các nguy cơ về SKSS trên. Theo đó gia đình và nhà trường cần:
Dạy trẻ cách vệ sinh thân thể sạch sẽ, đặc biệt là bộ phận sinh dục, để phòng tránh mắc nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục. Tránh xa các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, ma túy,...
Dạy trẻ quy tắc “Nói Không - Bỏ đi - Kể lại” để phòng nguy cơ bị xâm hại tình dục. Không ai có quyền được đụng chạm, sờ mó, quay phim, chụp ảnh, nói… đến vùng kín của bạn (là những nơi được che bằng đồ lót hoặc đồ bơi) trừ khi để giữ vệ sinh hay chữa bệnh; không ai có quyền được yêu cầu bạn sờ mó, đụng chạm, quay phim, chụp ảnh, nói… về vùng kín của mình (trừ khi để giữ vệ sinh hay chữa bệnh) hoặc vùng kín của họ. Nếu chuyện đó xảy ra, hãy Nói Không, rồi Bỏ đi (tìm cách để thoát ra khỏi tình huống đó, đứng ngay dậy, lùi ra xa đủ để không cho họ với tay được đến mình), bỏ chạy đến chỗ an toàn và kêu to cầu cứu sự giúp đỡ của mọi người xung quanh, Kể lại cho người mà mình tin tưởng để được giúp đỡ.
Giáo dục trẻ VTN về kỹ năng sống để các em có thể giải quyết các vấn đề gặp phải và ứng phó một cách tích cực đối với những thử thách của cuộc sống thường ngày. Bao gồm các kỹ năng như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng xác định và nâng cao giá trị bản thân, kỹ năng thuyết phục, kỹ năng kiên định, kỹ năng từ chối, kỹ năng thương lượng, kỹ năng ứng phó với căng thẳng, kỹ năng đảm bảo an toàn trên không gian mạng.
Giáo dục trẻ không nên quan hệ tình dục trước tuổi trưởng thành, việc quan hệ tình dục sớm sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách, mang lại nhiều rủi ro về thể chất và tinh thần đối với trẻ VTN. Tạo điều kiện để trẻ tham gia các hoạt động thể thao, dã ngoại, đặc biệt các hoạt động thể thao nhóm (bóng đá, bóng rổ, cầu lông…); tích cực tham gia các hoạt động xã hội; Lập thời gian biểu phù hợp, sắp xếp thời gian hợp lý vào việc học tập và các hoạt động sẽ giúp thoát khỏi sự ám ảnh về nhu cầu sinh lý; Hạn chế thời gian dành cho xem ti vi, sử dụng máy tính, điện thoại; tránh tiếp xúc với các yếu tố kích thích (phim, truyện, tranh, ảnh, sách, báo khiêu dâm);
Nếu quan hệ tình dục cần thực hiện tình dục an toàn: chung thủy, sử dụng bao cao su đúng cách mỗi khi quan hệ tình dục để tránh mang thai ngoài ý muốn, bệnh lây qua đường tình dục và nhất là HIV/AIDS.
Tóm lại, để trẻ VTN có thể phát triển lành mạnh cả về thể chất và tinh thần thì cha mẹ, thầy cô giáo cần quan tâm giáo dục SKSS cho trẻ.
BS.Hồ Thị Hồng
CDC Đồng Nai