Các vitamin và khoáng chất là các chất dinh dưỡng tuy chỉ cần một lượng nhỏ nhưng lại có vai trò quan trọng đối với cơ thể, đặc biệt là giai đoạn cơ thể có nhu cầu cao về các chất dinh dưỡng cho sự phát triển như thời kỳ có thai. Trong đó, sắt và acid folic là các khoáng chất, vitamin đặc biệt quan trọng.
Vai trò của sắt, acid folic đối với phụ nữ có thai
Sắt là một khoáng chất tham gia quá trình tạo máu. Sắt còn giúp bảo vệ cơ thể không bị nhiễm khuẩn vì sắt cũng là thành phần của một enzyme trong hệ miễn dịch, sắt giúp biến đổi Beta carotene thành Vitamin A, giúp tạo ra Collagen (chất này gắn kết các mô cơ thể lại với nhau). Sắt có nhiều trong thịt màu đỏ, trứng, trong đậu đỗ các loại, vừng lạc và các rau củ màu xanh đậm. Sắt do các thức ăn động vật cung cấp dễ hấp thu hơn nguồn sắt từ các thức ăn thực vật. Lượng vitamin C và chất đạm trong khẩu phần làm tăng khả năng hấp thu sắt, ngược lại, tannin và phytate lại cản trở sự hấp thu sắt. Do nhu cầu sắt của người phụ nữ tăng cao khi có thai nên khẩu phần hàng ngày không thể đáp ứng được nhu cầu.
Tình trạng thiếu sắt có thể dẫn đến thiếu máu ở người mẹ ảnh hưởng đến mức tăng cân của mẹ trong thời gian mang thai cũng như cân nặng của trẻ sơ sinh làm tăng nguy cơ bị biến chứng sản khoa.
Phụ nữ có thai cần uống viên sắt, acid folic hoặc viên đa vi chất theo hướng dẫn.
Acid folic hay vitamin B9 là vitamin cần thiết cho sự phát triển và phân chia tế bào của người, động vật, thực vật và vi khuẩn, cần cho sự hình thành của tế bào máu và hình thành ống thần kinh. Thiếu acid folic ở phụ nữ có thai thường gây bệnh thiếu máu hồng cầu khổng lồ, nguy cơ sẩy thai cao, sinh non, sinh con nhẹ cân và là nguyên nhân chính gây dị tật ống thần kinh ở thai nhi. Việc cung cấp đủ acid folic cho mẹ trước và trong thời gian mang thai sẽ làm giảm được khoảng 50% khuyết tật này ở trẻ. Nguồn cung cấp acid folic có nhiều trong các trái cây, rau xanh, trứng, gan động vật (bò, gà, lợn) nhưng trong khẩu phần thường không đủ, vì vậy phụ nữ có thai cần được bổ sung thêm.
Phụ nữ có thai cần uống viên sắt, acid folic hoặc viên đa vi chất theo hướng dẫn
Để đáp ứng nhu cầu sắt và acid folic tăng cao khi có thai, bên cạnh việc bổ sung đầy đủ dinh dưỡng trong chế độ ăn, phụ nữ có thai cần bổ sung sắt, acid folic hoặc viên đa vi chất với liều lượng đảm bảo đủ 60mg sắt nguyên tố/ngày và acid folic 400mcg/ngày. Phụ nữ lần đầu tiên phát hiện có thai nên uống ngay viên sắt, uống kéo dài tới sau khi sinh 1 tháng. Đối với acid folic nên uống trước khi có thai ít nhất là 1-3 tháng và uống acid folic kèm với sắt từ khi phát hiện có thai đến sau khi sinh 1 tháng.
Ngoài ra, để giúp cơ thể hấp thu sắt được tốt nên uống viên sắt sau bữa ăn 1-2h và nên tăng sử dụng những thực phẩm chứa nhiều Vitamin C. Không uống sắt cùng với chè, cà phê vì chất tannin trong chè, cà phê sẽ giảm hấp thu sắt.
Một số lưu ý khác khi có thai để đảm bảo dinh dưỡng cho cả mẹ và bé
Dinh dưỡng tốt khi có thai là một trong các yếu tố quyết định bảo đảm sức khỏe cho bà mẹ, sự lớn lên và phát triển của trẻ. Bên cạnh việc ăn uống đa dạng thực phẩm, bổ sung vitamin và khoáng chất theo hướng dẫn, phụ nữ có thai cần lưu ý thêm một số điều sau để đảm bảo dinh dưỡng cho cả mẹ và bé.
Cụ thể là không nên dùng các loại đồ uống chứa chất kích thích như rượu, cà phê, thuốc lá, nước chè đặc… Giảm ăn các loại gia vị như ớt, hạt tiêu, tỏi. Giảm ăn mặn nhất là đối với những người mẹ có phù, tăng huyết áp hoặc bị nhiễm độc thai nghén để tránh tai biến khi đẻ.
Phụ nữ có thai không nên chỉ ăn một vài loại thức ăn hoặc ăn quá nhiều thức ăn chua hoặc cay… vì dễ gây thiếu dinh dưỡng cho cả mẹ và thai nhi. Bữa ăn cần đa dạng với nhiều loại thực phẩm khác nhau (nên có ít nhất 10 loại thực phẩm/1 bữa chính).
Trong trường hợp bị nghén nhẹ như buồn nôn, nôn hay sợ ăn một số thức ăn, người mẹ cố gắng thay thế sang một số thức ăn khác hoặc đồ uống khác để đáp ứng được nhu cầu dinh dưỡng khi có thai. Phụ nữ có thai không nên quá kiêng khem, ít ăn rau, củ, quả, cá hay mỡ… gây bất lợi cho sức khỏe, ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của mẹ và thai nhi, giảm lượng sữa sau sinh. Những thực phẩm sẵn có như cua, ốc, tôm, tép, trứng, rau xanh, quả chín nên được ưu tiên lựa chọn.
BS. Hồ Thị Hồng
CDC Đồng Nai