Ngày 10/12/2025, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật Dân số, đánh dấu bước hoàn thiện quan trọng về thể chế, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho công tác dân số trong giai đoạn phát triển mới của đất nước. Luật Dân số gồm 8 chương, 30 điều, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2026, thể hiện sự chuyển đổi căn bản trong tư duy và chính sách, từ trọng tâm kế hoạch hóa gia đình sang cách tiếp cận toàn diện về dân số và phát triển.
Việc nâng Pháp lệnh Dân số năm 2003 lên thành Luật Dân số không chỉ khẳng định vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của công tác dân số trong chiến lược phát triển bền vững, mà còn đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh cơ cấu dân số đang có nhiều biến đổi sâu sắc. Luật tập trung quy định các nội dung cốt lõi như duy trì mức sinh thay thế, kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số và dân số già, nâng cao chất lượng dân số; đồng thời đẩy mạnh truyền thông, giáo dục, vận động về dân số và xác định rõ các điều kiện bảo đảm để tổ chức thực hiện hiệu quả trong thực tiễn.
Nhiều giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao chất lượng dân số
Thứ nhất, trao quyền chủ động cho vợ chồng trong quyết định sinh con
Luật Dân số quy định việc triển khai đồng bộ các chính sách về giáo dục, chăm sóc sức khỏe, nhà ở và các chính sách an sinh xã hội khác nhằm khuyến khích sinh con, phù hợp với từng nhóm đối tượng và điều kiện cụ thể của từng địa phương. Theo đó, quyền quyết định số con, thời điểm sinh và khoảng cách giữa các lần sinh được xác định là quyền của mỗi cá nhân và cặp vợ chồng.
So với quy định trước đây chủ yếu khuyến khích mỗi gia đình sinh từ một đến hai con, Luật Dân số mới đã có bước điều chỉnh quan trọng khi trao quyền tự quyết toàn diện hơn cho người dân, căn cứ vào tình trạng sức khỏe, điều kiện kinh tế và hoàn cảnh thực tế của từng gia đình. Đây được xem là giải pháp cấp thiết trong bối cảnh mức sinh của Việt Nam đang giảm sâu, chạm ngưỡng thấp nhất trong lịch sử, đồng thời góp phần khắc phục tình trạng chênh lệch mức sinh giữa các vùng, miền trong cả nước.
Thứ hai, tăng thời gian nghỉ thai sản, chia sẻ trách nhiệm chăm con
Luật Dân số quy định điều chỉnh thời gian nghỉ thai sản theo hướng có lợi hơn cho người lao động. Theo đó, phụ nữ sinh con thứ hai được nghỉ thai sản 7 tháng, tăng thêm 1 tháng so với quy định hiện hành; lao động nam được nghỉ 10 ngày làm việc khi vợ sinh con. Quy định này nhằm tạo điều kiện để phụ nữ phục hồi sức khỏe sau sinh, đồng thời khuyến khích sự tham gia, chia sẻ trách nhiệm của nam giới trong chăm sóc con và gia đình.
Thứ ba, sinh đủ hai con được ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội
Luật quy định các chính sách hỗ trợ tài chính đối với phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, người sinh con tại vùng có mức sinh thấp hoặc thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số ít người. Đáng chú ý, các gia đình sinh đủ hai con sẽ được ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội. Đây là giải pháp thiết thực nhằm tháo gỡ khó khăn về an sinh và nhà ở – một trong những rào cản lớn hiện nay ảnh hưởng đến quyết định sinh con của nhiều cặp vợ chồng.
Thứ tư, xử lý nghiêm hành vi tiết lộ giới tính thai nhi
Luật Dân số nghiêm cấm tuyệt đối việc lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức. Đặc biệt, hành vi thông báo, tiết lộ giới tính thai nhi nhằm mục đích phá thai được xác định là hành vi bị nghiêm cấm. Người hành nghề khám bệnh, chữa bệnh nếu vi phạm quy định này sẽ bị đình chỉ hành nghề, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Nhà nước trong việc kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh.
Thứ năm, chủ động ứng phó với già hóa dân số
Luật nhấn mạnh yêu cầu mỗi cá nhân, gia đình chủ động chuẩn bị cho tuổi già, bao gồm chuẩn bị về sức khỏe, tài chính và tâm lý; tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế; thường xuyên học tập, nâng cao kiến thức, kỹ năng nhằm duy trì sức khỏe thể chất, tinh thần và chức năng xã hội.
Cùng với đó, Luật quy định phát triển đa dạng các hình thức chăm sóc người cao tuổi tại gia đình và cộng đồng; chú trọng đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi thông qua nhiều chính sách phù hợp cho sinh viên chuyên ngành lão khoa, nhất là tại các vùng khó khăn.
Theo Luật Dân số, ngày 26/12 hằng năm được xác định là Ngày Dân số Việt Nam; tháng 12 hằng năm là Tháng hành động quốc gia về Dân số. Luật cũng nghiêm cấm việc tuyên truyền, phổ biến thông tin sai sự thật, xuyên tạc chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về dân số; đồng thời cấm các hành vi cản trở công tác truyền thông, giáo dục, vận động, tư vấn và cung cấp dịch vụ về dân số, kế hoạch hóa gia đình.
Luật Dân số được kỳ vọng sẽ tạo chuyển biến căn bản trong công tác dân số, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời bảo đảm sự gắn kết hài hòa giữa dân số và phát triển. Trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với mức sinh thấp, tốc độ già hóa dân số nhanh và yêu cầu ngày càng cao về chất lượng nguồn nhân lực, việc ban hành và triển khai hiệu quả Luật Dân số có ý nghĩa quan trọng, góp phần tạo nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững đất nước trong giai đoạn mới./.
Bích Ngọc