Suy thận mạn không còn là căn bệnh của người lớn tuổi. Hiện nay, ngày càng nhiều người trẻ, thậm chí dưới 40 tuổi, phải sống chung với việc chạy thận định kỳ suốt đời. Trước thực trạng bệnh lý thận gia tăng và diễn tiến âm thầm, việc chủ động tầm soát, thay đổi lối sống và chú ý các dấu hiệu bất thường là yếu tố quan trọng để bảo vệ sức khỏe thận ngay từ sớm.
Tỷ lệ mắc bệnh thận tăng cao
Tổ chức Thận học quốc tế (ISN) ước tính hiện có hơn 850 triệu người trên toàn cầu đang sống chung với các bệnh lý về thận, nhiều gấp đôi số người mắc đái tháo đường và gấp 20 lần số ca ung thư. Tại Việt Nam, theo thống kê có khoảng 8,7 đến 10 triệu người trưởng thành, tương đương 12,8% dân số trưởng thành đang mắc bệnh thận mạn. Trong đó, khoảng 26.000 người đã tiến triển đến suy thận giai đoạn cuối, cần điều trị thay thế bằng chạy thận hoặc ghép thận.
Bệnh nhân suy thận lọc máu tại Trung tâm Y tế Khu vực Xuân Lộc
Là lao động chính trong nhà, anh N.V. N (35 tuổi, ngụ xã Xuân Lộc), không ngờ rằng những cơn đau lưng âm ỉ và cảm giác tiểu rát kéo dài lại là dấu hiệu ban đầu của căn bệnh suy thận giai đoạn cuối.
Theo anh N., khoảng gần một năm trước, anh thường xuyên cảm thấy đau nhẹ vùng thắt lưng và hông, đặc biệt là vào buổi sáng sớm. Nghĩ rằng do công việc thường phải ngồi và thiếu vận động, anh chỉ dùng dầu nóng xoa bóp và bỏ qua các dấu hiệu. Vài tháng sau, anh bắt đầu cảm thấy mệt mỏi kéo dài, chán ăn, da xanh xao và thường xuyên tiểu rát, tiểu ít.
Chỉ đến khi xuất hiện tình trạng phù mặt và tay chân vào buổi sáng, gia đình mới đưa anh N. đi khám. Kết quả xét nghiệm cho thấy cả hai thận của anh N. đều suy giảm nghiêm trọng chức năng lọc, chỉ còn dưới 10% hoạt động bình thường – tức suy thận giai đoạn cuối.
Hiện anh N. đang được lọc máu định kỳ 3 lần/tuần để duy trì sự sống tại Trung tâm Y tế khu vực Xuân Lộc trong khi chờ đợi cơ hội ghép thận.
Anh N. không phải là trường hợp cá biệt. Trên thực tế, người trẻ thường chủ quan trước những dấu hiệu bất thường, khiến bệnh diễn tiến âm thầm và chỉ được phát hiện khi đã ở giai đoạn nặng, rất khó hồi phục.
BS.CKI Phùng Văn Phú – Trưởng khoa Cấp cứu – Hồi sức tích cực và Chống độc, Phụ trách Đơn nguyên Thận nhân tạo, Trung tâm Y tế khu vực Xuân Lộc cho biết, hiện trung tâm đang có 40 bệnh nhân lọc máu chu kỳ và có 55 bệnh nhân đăng ký lọc máu tại đơn vị nhưng chưa đủ máy để phục vụ. Điều này phản ánh thực trạng đáng báo động về tỷ lệ mắc bệnh suy thận đang gia tăng.
Phòng bệnh hơn chữa bệnh
Theo BS Phú, cuộc sống hiện đại đang “bào mòn” sức khỏe thận của người trẻ với nhiều yếu tố nguy cơ đáng báo động. Các nguyên nhân phổ biến dẫn đến suy thận ở người trẻ gồm: Chế độ ăn uống thiếu lành mạnh, nhiều dầu mỡ, muối, phosphate; thường xuyên tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn như mì gói, xúc xích, gà rán... Sử dụng các chất bảo quản, hóa chất tẩm ướp thực phẩm tươi sống không an toàn. Thói quen lạm dụng bia rượu, hút thuốc lá. Tự ý dùng thuốc không theo chỉ định, đặc biệt là thuốc kháng viêm, thuốc giảm đau. Thức khuya, căng thẳng kéo dài, ít vận động. Quan hệ tình dục thiếu an toàn cũng có thể dẫn đến nhiễm khuẩn đường tiết niệu, gây tổn thương thận nếu không điều trị kịp thời.
Thực tế, hơn 90% người mắc bệnh thận mạn không biết mình bị bệnh, bởi các triệu chứng ở giai đoạn đầu thường rất mơ hồ như mệt mỏi, phù nhẹ, tiểu đêm, đau đầu... dễ bị nhầm với các tình trạng thông thường và dễ dàng bỏ qua.
Khi bệnh tiến triển nặng, các triệu chứng rõ rệt hơn như: Mệt mỏi, suy nhược, đau lưng; Thay đổi thói quen tiểu tiện (tiểu đêm, tiểu ít, tiểu nhiều); Buồn nôn, nôn mửa; Phù (thường ở chân, mắt cá chân); Ngứa da, da khô; Tăng huyết áp, khó thở…
Bệnh suy thận có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt khi bệnh tiến triển nặng. Một trong những biến chứng đáng chú ý là tăng huyết áp (là nguyên nhân làm tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch); ngoài ra còn dẫn đến thiếu máu mạn tính, suy dinh dưỡng, tổn thương xương và các bệnh lý thần kinh.
Để giảm nguy cơ mắc suy thận mạn, BS Phú khuyến cáo người dân – đặc biệt là người trẻ tuổi cần thay đổi lối sống và chủ động phòng ngừa bằng những việc làm đơn giản như: Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, nhiều muối, dầu mỡ, chất bảo quản; Không uống rượu bia, nước ngọt có ga, hút thuốc lá; Ăn nhạt, uống đủ nước mỗi ngày; Tăng cường vận động thể chất, ngủ đủ giấc; Không tự ý dùng thuốc khi chưa có chỉ định từ bác sĩ; Thường xuyên kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu có yếu tố nguy cơ cao như đái tháo đường, tăng huyết áp, người có tiền sử gia đình bị bệnh thận; Đi khám sớm khi có các triệu chứng nghi ngờ bệnh lý thận.
Hiện nay có 3 phương pháp điều trị thay thế bệnh thận gồm: chạy thận nhân tạo, lọc màng bụng và ghép thận. Trong đó, phương pháp chạy thận nhân tạo được nhiều người lựa chọn, vì ghép thận rất tốn kém và nguồn thận hiến rất khan hiếm. Còn phương pháp lọc màng bụng mặc dù có nhiều ưu điểm, giúp bệnh nhân không phải đến bệnh viện 3 lần/tuần để chạy thận, nhưng nhiều người chưa mạnh dạn tự thực hiện tại nhà vì không có sự hỗ trợ của nhân viên y tế.
Mai Liên